ΛΑΝΚΑΒΑΤΑΡΑ ΣΟΥΤΡΑ - ΠΡΟΛΕΓΟΜΕΝΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΟΣ ΜΕΤΑΦΡΑΣΤΟΥ

ΠΡΟΛΕΓΟΜΕΝΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΟΣ ΜΕΤΑΦΡΑΣΤΟΥ

Η βαθιά, μακροχρόνια, μελέτη του Βουδδισμού Μαχαγιανα και του Ταοϊσμού καθώς και η μετάφρασή μου στα Ελληνικά της ΠΡΑΖΝΑ ΠΑΡΑΜΙΤΑ, που εκδόθηκε το 1988 από τον Πύρινο Κόσμο στην Αθήνα, με ενεθάρρυνε στο να αποτολμήσω την απόπειρα της μετάφρασης της ΛΑΝΚΑΒΑΤΑΡΑ ΣΟΥΤΡΑΣ. Μίας Σούτρας η οποία θεωρείται ότι είναι το κορυφαίο έργο του Βουδδισμού Μαχαγιανα. Πράγματι, τόσο οι ανά τον κόσμο ειδικοί μελετητές, όσο και όλοι οι βιωματικοί Διδάσκαλοι της Μαχαγιανα και ιδιαίτερα του Ζεν, όλων των εποχών συμπεριλαμβανομένου και του ίδιου του Μποντιντάρμα (του πρώτου Πατριάρχη του Ζεν — βλ. προμετωπίδα), συμφωνούν ομόφωνα ότι η Λανκαβατάρα αποτελεί την κορωνίδα της Βουδδικής Διδασκαλίας. Από αυτήν την αξιολόγηση συνάγεται ότι η Λανκαβατάρα θα πρέπει να είναι ένα από τα πλέον βαθυστόχαστα κείμενα. Έτσι λοιπόν, πρόκειται για ένα κείμενο το οποίο παρουσιάζει πάρα πολύ εμπνευσμένες θέσεις και απόψεις με έναν τρόπο χαοτικό, θα έλεγε κανείς, εκ πρώτης όψεως, που το κάνει να ομοιάζει απροσπέλαστο, για τον βιαστικό Δυτικό αναγνώστη.

Θεωρώ σκόπιμο το να επισημάνω εδώ ότι οι δύο αυτές Βουδδικές Γραφές σχετίζονται μεταξύ τους κατά το ότι η μία συνεχίζει, διευρύνοντας και επεκτείνοντας, τη διδασκαλία της άλλης. Πράγματι, ενώ οι Σούτρας της Πράζνα Παραμίτα, αποτελώντας, κατά κάποιον τρόπο, τον προθάλαμο της Λανκαβατάρα, αναφέρονται στην αφύπνιση της υπέρτατης γνώσης (Ανουττάρα - Σαμυάκ - Σαμπόντι), η Λανκαβατάρα Σούτρα, από την πλευρά της, τοποθετεί το βάρος της διδασκαλίας στην. μέσω της Ευγενούς Σοφίας (Αρυαζνάνα), αυτο-πραγμάτωση της ύψιστης ή της έσχατης αλήθειας των πραγμάτων η οποία είναι ο Μόνον-Νους (Τσιτταμάτρα) που σχετίζεται με τη Μεγάλη Κενότητα της Ευγενούς Σοφίας (Παραμάρθα - Αρυαζνάνα - Μαχασουνιάτα).

Γι’ αυτό και το αντικείμενο της Λανκαβατάρα Σούτρας είναι η πλήρης κατανόηση του Τσιτταμάτρα, πράγμα που γίνεται μόνον όταν παραμερίζεται η χωριστικότης, η οποία, σαν λογικός όρος, ανήκει στη διανόηση.

Άλλωστε η συμβολή της διαλεκτικής του Ναγκαρτζούνα, μεταξύ των άλλων, συνίσταται και στο ότι αποδεικνύει αναμφισβήτητα το ατελέσφορο της λογικής στον οντολογικό χώρο της πνευματικής μας ζωής. Κατά συνέπειαν, η λογική δεν οδηγεί στην αυτο-πραγμάτωση. Αυτή η τελευταία επιτυγχάνεται μόνο με την υπέρβαση της διανοητικότητας.

Γενικά, η όλη διδασκαλία της Λανκαβατάρα Σούτρας όντας διαποτισμένη από την πιο πάνω άποψη, σκοπεύει, μεταξύ των άλλων, με απόλυτη συνέπεια και στο «να διαλύσει το δίκτυ κάθε φιλοσοφίας», όπως δηλώνει αυτολεξεί στον πρώτο, ήδη, στίχο του Σαγκαθακάμ.

Έτσι λοιπόν, στο κείμενο της Σούτρας, μέσα στην εξέλιξη της ροής της συζήτησης του Βούδδα με τον Μαχαμάτι, βλέπουμε να αναφέρονται σχεδόν όλες οι γνωστές, μέχρι τότε, φιλοσοφικές Σχολές του Ινδουισμού, και στη συνέχεια, αναλυόμενες με σχολαστική διεξοδικότητα από τον Βούδδα, να καταρρίπτονται όλες μία προς μία με την ακλόνητη συλλογιστική του Απόλυτου.

Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις, βλέπουμε κατόπιν να επαναλαμβάνεται από τον Βούδδα σαν επωδός, με διαφορετικές παραλλαγές, η σύσταση: «Μαχαμάτι, εσύ και άλλοι Μποντισάττβα-Μαχασάττβας πρέπει να αποφύγετε τους λανθασμένους συλλογισμούς των φιλοσόφων και να αναζητήσετε αυτήν την αυτο-πραγμάτωση της Ευγενούς Σοφίας».

Είναι γεγονός ότι η Λανκαβατάρα Σούτρα αντανακλά την Ψυχολογική Σχολή του Καθαρού Ιδεαλιστικού Βουδδισμού της Μαχαγιανα, την ονομαζόμενη Γιογκατσάρα ή Βιζναναβάντα (που θεμελιώθηκε από τον Ασάνγκα και τον ετεροθαλή αδελφό του τον Βασουμπάντου), όταν π.χ. αναφέρεται στην Αλαγιαβιζνάνα σαν την αποθήκη όλων των καρμικών σπόρων. Αλλά η Αλαγιαβιζνάνα της Γιογκατσάρα διαφέρει αρκετά από εκείνη της Λανκαβατάρα. Η πρώτη αντιλαμβάνεται την Αλάγια σαν καθεαυτού αγνότητα, ενώ η δεύτερη, παρουσιάζοντας μία πάρα πολύ προχωρημένη άποψη, την θεωρεί σαν την αιτία της αγνότητας και της βεβήλωσης.

Ακόμη, θα πρέπει επίσης να σημειωθεί η στενή σχέση της ανά χείρας Σούτρας με το Ζεν. Πράγματι, από όλες τις Σούτρας που εισήχθησαν στην Κίνα από τον πρώτο αιώνα μ.Χ. και μετέπειτα, η μόνη στην οποία αναπτύσσονται, ρητά και άμεσα, οι αρχές του Ζεν είναι η Λανκαβατάρα. Γι’ αυτόν το λόγο και ο Μποντιντάρμα (προμετωπίδα), ο πρώτος Πατριάρχης του Ζεν στην Κίνα, την παραδίδει στον διάδοχο του (βλ. και σχετικό λήμμα στο Ερμηνευτικό Λεξιλόγιο). Η διδασκαλία της Λανκαβατάρα στην Κίνα συνδυάστηκε εύκολα με την επικρατούσα Ταοϊστική αντίληψη και τον ηθικό ιδεαλισμό του Λάο Τσε. Ακόμη, ενώ στη Λανκαβατάρα, όπως αναφέρθηκε, περιγράφεται η διδασκαλία για την αυτοπραγμάτωση της Ευγενούς Σοφίας, στον Ταοϊσμό έχουμε την αυτορύθμιση του ενιαίου και αδιάσπαστου Εναδικού Σύμπαντος. Αυτοπραγμάτωση, λοιπόν, από το ένα μέρος, και αυτορύθμιση από το άλλο. Οι δυο αυτές διδασκαλίες, που ουσιαστικά συγχωνεύονται η μία μέσα στην άλλη, συναντήθηκαν τελικά με συνδετικό κρίκο τη Λανκαβατάρα Σούτρα την οποία φέρνει μαζί του ο Μποντιντάρμα από την Ινδία στην Κίνα. Γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο η Κίνα, και κατ’ επέκταση και η Ιαπωνία, υιοθετούν αμέσως, χάρη στο Ταοϊστικό τους, όπως αναφέρθηκε, υπόβαθρο, την κατ' εξοχήν λιτή, απλή και πρακτική Σχολή του Βουδδισμού Ζεν, η οποία προέκυψε από τη συνάντηση αυτή του Ταοϊσμού, όπως προαναφέρθηκε, και της Μαχαγιανα.

Τελικά, η κύρια θέση της Λανκαβατάρα Σούτρας είναι το περιεχόμενο της Φώτισης —δηλαδή η εσωτερική εμπειρία του ίδιου του Βούδδα (Πρατυατμαγκάτι) σχετικά με τη μεγάλη θρησκευτική αλήθεια του Βουδδισμού Μαχαγιανα. Στο εδάφιο II της παραγράφου II του Δευτέρου Κεφαλαίου βλέπουμε τον Βούδδα να ενθαρρύνει τον Μαχαμάτι να θέσει τις ερωτήσεις του και να τον διαβεβαιώνει ότι θα τον διδάξει σχετικά με την αυτοπραγμάτωση της Ευγενούς Σοφίας (που είναι η κατάσταση της εσωτερικής Του επίτευξης).

Κλείνοντας αυτά τα προλεγόμενα συνοπτικά εισαγωγικά σχόλια, κρίνω σκόπιμο να παραθέσω εδώ ένα εδάφιο της παραγράφου LXVIII του Τρίτου Κεφαλαίου, όπου ο Βούδδας αναφέρεται στην αλήθεια ότι ύπαρξη και μη-ύπαρξη, ον και μη- ον, προσκόλληση και απελευθέρωση οφείλονται στη θεώρηση του ίδιου του Νου και ότι ο Μόνον-Νους (Τσιτταμάτρα) είναι μία χωρίς-εικόνες-κατάσταση, πράγμα που όταν βιωθεί, γίνεται αντιληπτή η μοναχικότης η οποία χαρακτηρίζει τη χωριστικότητα των προσώπων και των πραγμάτων.

«...Περαιτέρω, Μαχαμάτι, όταν η ύπαρξη και η μη-ύπαρξη του εξωτερικού κόσμου κατανοηθεί ότι οφείλεται στη θεώρηση του ίδιου του Νου σε αυτά τα σημεία, [ο Μποντισάττβα] μπορεί [τότε] να εισέλθει μέσα στην χωρίς- εικόνες-κατάσταση, όπου είναι ο Μόνον-Νους, και [εκεί] να ιδεί μέσα στη μοναχικότητα η οποία χαρακτηρίζει τη χωριστικότητα όλων των πραγμάτων σαν όντα και μη-όντα, (καθώς) και τις βαθιά εδραιωμένες προσκολλήσεις που προκύπτουν από εκεί. Όντας αυτό έτσι, σε όλα τα πράγματα δεν υπάρχουν σημεία μίας βαθιά-ριζωμένης προσκόλλησης ή απόσπασης. Εδώ, Μαχαμάτι, κανένας δεν είναι σε δεσμά, κανένας δεν απελευθερώνεται (από τίποτε), εκτός από εκείνους οι οποίοι, λόγω της πεπλανημένης τους σοφίας, αναγνωρίζουν δεσμά και απελευθέρωση. Γιατί; Διότι σε όλα τα πράγματα δεν πρέπει να διακρίνεται ούτε ον ούτε μη-ον».

Και εδώ, ας μου επιτρέψει ο αναγνώστης να κλείσω τα εισαγωγικά αυτά σχόλια και να αναφερθώ με συντομία στην παρούσα Ελληνική έκδοση.

Η μετάφραση της Λανκαβατάρα Σούτρας στην Ελληνική γλώσσα έγινε από την 6η αγγλική επανέκδοση (του 1973) της εργασίας του Σεβαστού Ιάπωνος Καθηγητού αξ. κ. Ντάισετζ Τεϊτάρο Σουζούκι που δημοσιεύθηκε από τον εκδοτικό οίκο Routledge και Kegan Paul του Λονδίνου (πρώτη έκδοση το 1932).

Στο τέλος του βιβλίου, ο Καθηγητής Σουζούκι παραθέτει σε ένα παράρτημα ολόκληρη την παράγραφο LXIX όπως εμφανίζεται και στα πέντε αρχαία Χειρόγραφα (αυτά που ο ίδιος χρησιμοποίησε κατά τη διάρκεια της προσπάθειας του για την αγγλική μετάφραση της Σούτρας, δηλαδή, το αυθεντικό σανσκριτικό Χειρό- γράφο, τα τρία κινέζικα Χειρόγραφα: Σουνγκ, Γουέι και Τ’ανγκ, καθώς και το θιβετανικό). ΓΥ αυτόν τον σκοπό διαίρεσε την όλη παράγραφο σε επτά εδάφια αριθμημένα από 1 έως 7, και παρουσιάζει σε ισάριθμους πίνακες το κάθε εδάφιο σε πέντε στήλες. Στην πρώτη στήλη είναι το εδάφιο του σανσκριτικού Χειρογράφου, στη δεύτερη είναι το εδάφιο του Χειρογράφου Σουνγκ, στην τρίτη εκείνο του Γουέι, στην τέταρτη το του Τ’ανγκ και στην πέμπτη το του θιβετανικού Χειρογράφου. Έτσι ο αναγνώστης διαβάζοντας σε αντιπαραβολή τη μετάφραση των εδαφίων κατά στήλη, αποκτά μία σαφέστατη αντίληψη για τις παραλλαγές που εμφανίζουν οι τρεις αρχαίες κινέζικες μεταφράσεις καθώς και η Θιβετανική σε σχέση με το σανσκριτικό Χειρόγραφο. Με αυτόν τον τρόπο γίνεται κατανοητή η αναγκαιότης μίας άμεσης μετάφρασης απ’ ευθείας από το αυθεντικό σανσκριτικό Χειρόγραφο. Πράγμα το οποίο και πραγματοποιήθηκε, για πρώτη φορά, από τον Καθηγητή Ντ. Τ. Σουζούκι με το ανά χείρας έργο.

Ενεργώντας με τη μεγαλύτερη δυνατή συνέπεια, παραθέτω αυτούσια, εδάφιο προς εδάφιο, την αντιπαραβολή ολόκληρης της παραγράφου LXIX στα πέντε αρχαία Χειρόγραφα (βλ. Παράρτημα του παρόντος).

Γνωρίζοντας ότι για τους Έλληνες αναγνώστες υπάρχουν, πράγματι, πολλά και μεγάλα κενά όσον αφορά τις έννοιες, τα ονόματα και τα πράγματα του Βουδδισμού Μαχαγιανα και του Ζεν και έχοντας ιδίαν αντίληψη για τη χαώδη, κυριολεκτικά, κατάσταση που επικρατεί, τόσο σε Ελληνικό όσο και σε Παγκόσμιο επίπεδο, όσον αφορά τη Βουδδική ορολογία, συνέγραψα, συνέταξα και παρουσιάζω εδώ ένα Ερμηνευτικό Λεξιλόγιο. Το Λεξιλόγιο αυτό περιλαμβάνει και επεξηγεί τους όρους, τις έννοιες, τα ονόματα και τα πράγματα που δεν επεξηγούνται ούτε στο ίδιο το κείμενο της Σούτρας, ούτε στη θαυμάσια εισαγωγή του Καθηγητού Σουζούκι. Εδώ, με την ευκαιρία αυτή, κρίνω σκόπιμο να συστήσω, τελείως καλοπροαίρετα, στον φίλτατο αναγνώστη (-ρια) να μελετήσει καλά την εισαγωγή του έργου πριν καταπιαστεί με το κείμενο της Λανκαβατάρα. Διότι όπως θα διαπιστωθεί, στην εισαγωγή επεξηγούνται αναλυτικά θεμελιώδεις έννοιες και όροι της Μαχαγιανα, όπως π.χ. Σβαμπάβας, Αλαγιαβιζνάνα, Βιζνάνα, Μάνας, Μανοβιζνάνα κ.λπ. Μπορώ επίσης να παραπέμψω υπεύθυνα τους αναγνώστες για μία ακόμη πληρέστερη ενημέρωσή τους σχετικά με τον Βουδδισμό Μαχαγιανα, στη συνοπτική εισαγωγή του Δρ. Έντουαρντ Κόντζε στο βιβλίο του «Πράζνα Παραμίτα» που κυκλοφόρησε το 1988 στην Αθήνα από τις εκδόσεις «Πύρινος Κόσμος» με προσωπική μου μετάφραση και επιμέλεια. Έτσι λοιπόν, κατόπιν όλων αυτών, εξυπακούεται ότι δεν θα ξεκινήσει κανείς τη μελέτη του Βουδδισμού αρχίζοντας με τη Λανκαβατάρα. Η Σούτρα αυτή προϋποθέτει μία κάποια, αρκετή, θα έλεγε κανείς, προπαίδεια σχετικά με τον Βουδδισμό.

Για να αποφύγω τις αλλεπάλληλες παρεμβατικές αγκύλες και παρενθέσεις μέσα στο κείμενο, πράγμα που είναι ανασταλτικό για την ελεύθερη ροή του, αναγράφω τους σανσκριτικούς όρους με την ελληνική τους μόνο φωνητική απόδοση. Ο αναγνώστης θα βρει τη διεθνή φωνητική απόδοση των όρων στο Ερμηνευτικό Λεξιλόγιο.

Το γλωσσικό είναι επίσης ένα άλλο θέμα όπου θα πρέπει να προκαταλάβω την όποια τυχόν αρνητική αντίδραση.

Με προσωπική μου ευθύνη επέλεξα ένα ανεκτό γλωσσικό ιδίωμα που να μπορεί να αποδώσει τους δυσνόητους όρους και τις δύσκολες έννοιες που περιλαμβάνονται σε ένα τόσο προχωρημένο κείμενο σωτηριολογικής διδασκαλίας, σαν τη Λανκαβατάρα Σούτρα, ένα κείμενο που στοχεύει στην κατάλυση της ιδίας της διανοίας.

Θα μπορούσα να θίξω ακόμη πάρα πολλά και σημαντικότατα θέματα σχετικά με τη Σούτρα σε ένα τέτοιο προλογικό σημείωμα, πλην όμως, για να προσδώσω και ένα πνεύμα Λανκαβαταρίστικο, ας προσθέσω κι εγώ, όπως ο Καθηγητής Σουζούκι, τη διαπίστωση πως μιλάμε από κεκτημένη ταχύτητα και μόνον, και πως ότι κι αν ειπούμε, είναι μόνο λόγια.

Κλείνοντας, τελικά, αυτό το προλογικό σημείωμα, φίλτατοι αναγνώστες, οφείλω να ομολογήσω ότι παρά την 18χρονη ερμηνευτική μου προσπάθεια, υπάρχουν ακόμη πολλά σκοτεινά εδάφια, πολλά αδιευκρίνιστα σημεία και πολλές ερμηνευτικές ατέλειες στην Ελληνική απόδοση της Σούτρας. Σίγουρα αποτελεί ευχής έργον η μελλοντική, τυχόν περαιτέρω, αποσαφήνισή τους, από ικανότερους μεταφραστές-μελετητές με περισσότερες πληροφορίες και βοηθήματα. Όμως εσείς, αγαπητοί φίλοι, να ξέρετε ότι (όπως αναφέρει στον πρόλογο του και ο Καθηγητής Ντ. Τ. Σουζούκι), από την πλευρά μου προσπάθησα με όλες μου τις μικρές δυνάμεις να κάμω ό,τι καλύτερο μπορούσα.

ΦΙΛΗΜΩΝ Π.ΡΩΣΣΗΣ

Νέα Σμύρνη, Αύγουστος, 1998